چرایی احکام فقهی

خلاصه :

سوال :
می گویند احکام فقهی چرا ندارد؟! آیا خود این جمله چرا آور نیست؟ چرا احکام، چرا ندارد؟

پاسخ :
1. با توجه به این که، تمام احکام الاهی بر اساس مصالح و مفاسد است؛ یعنی، هیچ چیزی بدون جهت، حلال و یا واجب نشده است.
تمام احکام و مقررات و دستورهای اسلامی که پیامبر اسلام (ص) از سوی خداوند متعال برای بشر آورده است، دارای مصالح و فوایدی می باشد؛ زیرا علم و حکمت خدای بزرگ ایجاب می کند که هیچ فرمانی را بدون رعایت مصالح بندگانش صادر نکند .
حضرت امام رضا (ع) می فرمایند: «همانا، چنین یافتیم که هر آنچه را که خداوند متعال حلال فرموده، صلاح و بقای بندگان در آن بوده است و به آن احتیاج دارند و بی نیاز از آن نیستند؛ و در آنچه حرام نموده است، مایه فسادی است که ایشان را به سوی نابودی و هلاکت سوق می دهد». (وسائل الشیعه، ج 25، ص 51، حدیث 31146)

2. هر چند عقل آدمی، محدود است و نمی تواند به همه مصالح و حکمت و چرایی احکام، پی ببرد؛ اما باید دانست که در آیات و روایات به صورت کلی و جزئی به برخی از حکمت ها (چرایی ها) اشاره شده است. در مواردی هم می توان از روح کلی دستورات الاهی به این حکمت ها دست یافت.
مثلاً کتاب «علل الشرایع» شیخ صدوق در بیان حکمت و فلسفه و چرایی احکام است و در آنجا بسیاری از روایات مربوط به آن جمع آوری شده است.
ما به عنوان نمونه تنها به نماز که از مهمترین واجبات و احکام الهی است اشاره می کنیم: هدف از آفرینش انسان ، رسیدن او به کمال الهی و بندگی است ؛ اما ویژگی دنیا چنان است که انسان در دنیا دچار غفلت و خودفراموشی می شود، یکی از راه های مهم زدودن این غفلت، نمازهای پنجگانه شبانه روزی است. (وسائل الشیعه، ج4، ص 14-15) از این رو از آثار نماز، دوری از فحشاء و منکرات دانسته شده است: «و نماز را برپا دار، که نماز (انسان را) از زشتی ها و گناه باز مى‏دارد ». (سوره عنکبوت، 45)

3. در مواردی هم که خداوند به حکمت بسیاری از احکام اشاره نکرده است، خود بر اساس حکمتی بوده است. در این موارد، خداوند می خواهد روح تعبد و عبودیت و چشم گفتن را در انسان تقویت کند. مثلا این که انسان نمی تواند بفهمد چرا نماز صبح دو رکعت است و نماز ظهر چهار رکعت است و ...
شاید بتوان گفت بزرگترین چرایی آن این است که خداوند می خواهد انسان را بیازماید و روح بندگی را در او شکوفا نماید؛ یعنی انسان بگوید من به حکیم بودن خدای خود باور دارم ، می دانم که او بیهوده دستوری را نمی دهد.من تسلیم او هستم و این اعمال را انجام می دهم؛اگر چه ندانم که برای چه نماز صبح را باید دو رکعت بخوانم و نماز ظهر را چهار رکعت .

4. احکام و مقررات دینی، نسخه هایی هستند که پیامبران الهی و پیشوایان دینی از طرف خدا برای بشر آورده اند تا سعادت و خوشبختی آنان را از هر جهت تأمین نمایند. و اگر کسی نتوانست به حکمت و فلسفه یک حکمی پی ببرد، نباید آن را ناقص دانسته و ردّ کند و همه چیز را با عقل ناقص بشری خود، سنجیده و نتیجه بگیرد؛ آیا کسی که برای بیماری خود به پزشکی مراجعه نماید و او داروهایی برای درمان دردهایش بنویسد، آیا اولا از او سؤال می کند که چرا فلان دارو را نوشته است؟ ثانیا اگر پزشک دارویی تجویز کرد که بیمار از حکمت آن بی اطلاع بود، آن را بدون اثر و بی فایده تلقی می کند؟!

بنابراین هرگز نباید انتظار داشته باشیم که با معلومات محدود بشری به تمام جزئیات اسرار و فلسفه احکام دست یابیم؛ زیرا این احکام از مبدئی سرچشمه گرفته است که تمام علوم و دانش های وسیع امروز، در برابر علم او حکم قطره در برابر دریا را هم ندارد و اساساً ناچیزیِ معلومات ما در برابر مجهولات، مطلبی است که امروزه دانشمندان بزرگ دنیا با صراحت کامل به آن اعتراف می کنند.

منابع :
بخش احکام اسلامی تبیان
پایگاه اطلاع رسانی اسلام کوئیست (با تلخیص و اضافات)